Verantwoording

Het Getijdenboek van Geert Grote (1340-1384) is het meest gelezen laatmiddeleeuwse boek in de volkstaal in de noordelijke Nederlanden. Het is een gebedenboek dat op vaste (ge)tijden van de dag (metten, primen, lauden, tertsen,sexten, nonen, vespers en completen) ter hand genomen werd.

    Met de invoering van het kloosterwezen in het Westen door Benedictus van Nurcia (ca. 480-ca. 550) werd voor de monniken een dag-en-nacht-ritme vastgesteld, waarmee deze ‘engelen op aarde’ de Heer vol-continue konden (be)dienen. Dat gebeurde met het uitspreken van gebeden, en met het wekelijks zingen van alle 150 psalmen. In de loop der eeuwen werd dit strenge regime verzacht en aangepast: metten (zonsopgang), tertsen (koffietijd), sexten (12:00), nonen (theetijd), vesper (zonsondergang).

    In zijn jonge jaren was Geert Grote, geboren te Deventer, een wereldlijk denkend, vermogend en ambitieus man. Op zijn vijftiende ging hij in Parijs de Zeven Vrije Kunsten studeren, om daarna verder te gaan met rechten en theologie - geen van beide studies voltooid. Daarnaast legde Geert een levendige belangsteling aan de dag voor astrologie en zwarte kunst. Vanaf 1371 werd hij kanunnik te Utrecht, een deels religieuze, deels wetenschappelijke, deels bestuurlijk aanstelling aan een bisschoppelijke kerk.

    In 1372 werd Geert doodziek en vroeg hij om het heilig sacrament der stervenden. De geestelijke die hem bediende, weigerde hem de absolutie te geven - zijn zonden te vergeven - als Geert niet eerst beloofde zijn ‘toverboeken’ te zullen verbranden. Nadat zijn boeken in vlammen waren opgegaan volgde een wonderbaarlijk herstel.

    Vanaf die tijd richtte Geert Grote zijn aandacht op geestelijke zaken en groeide hij uit tot de peetvader van de Moderne Devotie. Vanzelfsprekend bracht dit ‘fundamentalisme’ hem in conflict met de gevestigde kerkelijke machthebbers, met als gevolg een preekverbod. Geert maakte van de nood een deugd door voor zijn ‘ongeletterde’ volgelingen enkele Latijnse teksten te vertalen, waaronder dit Getijdenboek. De standaardeditie is: Het getijdenboek van Geert Grote naar het Haagse handschrift 133 E 21. Uitgegeven door N. van Wijk. Leiden 1940. Een digitale versie van de tekst van het handschrift Den Haag, K.B. 133 E 21 is te vinden op de CD-ROM Middelnederlands. Den Haag-Antwerpen 1998.

Getijdenboek van Geert Grote (1340-1384)

exemplaar Huis Bergh, Hs. 4.

Diplomatische multimediale editie bezorgd door

dr. Willem Kuiper & Matthijs Holwerda M.A.,

Leerstoelgroep Historische Nederlandse Letterkunde

Universiteit van Amsterdam

Stichting Huis Bergh

‘s-Heerenberg

Stichting Musick’s Monument

Amersfoort

Amsterdam 2005

The Digitalisation Project Medieval Manuscripts Castle Huis Bergh is the intellectual property of the Stichting Musick’s Monument.

Ing Hans Meijer was responsible for the technical realisation; Dr Willem Kuiper for the scholarly input. Thanks are also due to the Anjer Cultuurfonds Gelderland; the Stichting de Verenigde Stichtingen “De Armenkorf” in Terborg and “Het Gasthuis te Silvolde”; Mrs P. Tijdink-Hermsen; Mrs L.J.C. Meijer-Kroonder; and the Giese family.