Panel

Bosch, Hieronymous,

vicinity of Netherlands

The bride of the wedding at Canaan can easily be recognized: she is the woman in white dominating the centre of the panel. The bridegroom is being spoken to by a servant, probably to inform him that the wine has run out. To the right we see Christ, in a grey-blue robe, stretching the thumb, first finger and middle finger in a typical Christ-like expression. It may be that Christ is performing the miracle at this very moment, and if we change our focus to the man in the fore, pouring water into a jar, we may well be looking at the very miracle! The servant smiles innocently because he doesnt know what he is doing: he believes that he is pouring water, whereas in fact it is wine. The smile is a smile of bliss, and it is very clear that no-one else has any idea of what is going on.

We can see a strange group of people: two musicians playing a shawm (an ancient kind of double reed instrument) and a sackbut. Engrossed in their music, they dont notice the wine that spills from the jar, and drips into the mouth of another servant. The servants holding the dishes with a swan and a pigs head are there to identify the occasion: Hieronymous Bosch was a member of the Brotherhood of the Swan in the city of ‘s Hertogenbosch, which may have ordered the panel. In the other figures we can recognize the typical wedding guests: family chatting away, and exotic friends, dressed up to the nines. Bosch uses some fine pieces of furniture to embellish the painting. The golden leather bed is particularly beautiful.

Paneel

Bosch, Jeroen, omgeving van

Nederland

Bruiloft van Kana

1500-1530

Oude kopie (werkplaatskopie?) naar het paneel van J. Bosch (ca. 1450-1516, 's Hertogenbosch) Toeschrijving van dr. M.J. Friedlander.

In museum Boymans-Van Beuningen staat ook een exemplaar.  Onderzoek anno 1994 heeft uitgewezen dat dit werk pas in of na 1554 gemaakt kan zijn.

De bruid van deze ‘Bruiloft te Kana’ is gemakkelijk te herkennen: het is de vrouw in het wit die het centrum van het paneel domineert. Maar wie van de vele figuren die samen met dit meisje de maaltijd gebruiken is de bruidegom? Ter linkerzijde van de witte dame zitten drie heren die in aanmerking zouden kunnen komen. Het is het meest waarschijnlijk dat de man in het blauw de gelukkige is: hij is opvallend gekleed, hij is jong en hij maakt met zijn hand een gebaar dat aanduidt dat hij spreekt tot zijn gasten. Deze heer zou echter evenzogoed Christus kunnen voorstellen. Inderdaad was hij volgens de bijbel aanwezig op het feest. De man in het blauw zal de bruidegom dan niet zijn. Wie van de overige heren het wel is, laten we hier nu in het midden; niet alleen omdat we de vraag niet zo gemakkelijk kunnen beantwoorden, maar ook omdat de kunstenaar wellicht juist de indruk wilde wekken dat Jezus en de bruidegom een en dezelfde zijn. Niet voor niets wordt Christus vaak de ‘hemelse bruidegom’ genoemd. Bovendien zijn er behalve het bruidspaar en de gasten nog veel meer interessante figuren op dit schilderij afgebeeld. De twee muzikanten in de linkerbovenhoek bijvoorbeeld. Hoe zijn zij daar op hun ‘plank’ gekomen, en op wat voor vreemd instrument speelt het kleine mannetje? Uit een omgevallen kruik bij de voeten van de spelers druppelt wijn; een van de aanwezigen heeft zich zo strategisch opgesteld dat de drank precies in zijn mond terecht komt. De twee bedienden met schalen zijn ook onze aandacht waard, want wat moeten de bruiloftsgasten met een ongeplukte zwaan en een zwijnenkop? De zwaan is wel in verband gebracht met het zwanenbroederschap te ‘s-Hertogenbosch dat eens per jaar een groot feestmaal gaf en wellicht het paneel besteld heeft. Het gegeven dat het werk waarschijnlijk in de omgeving van die stad is vervaardigd, maakt de Chinese man helemaal rechts aan de tafel een vreemde eend in deze Brabantse bijt. Naast hem staat een klein stoeltje dat zeer kunstig versierd is: in de rugleuning zijn twee figuurtjes uitgesneden. De laatste bijfiguur die aandacht verdient, is de man helemaal op de voorgrond. Hij is de schenker uit het bijbelverhaal die, als de festiviteiten in volle gang zijn, Jezus erop attendeert dat de wijn op is. Hij is er vervolgens getuige van hoe deze water in wijn verandert. De gezichtsuitdrukking van de kale man laat er geen twijfel over bestaan dat hij weet dat hij zojuist een wonder aanschouwd heeft. Al deze figuren, met hun soms vreemde uiterlijk en attributen, en het kleine monstertje waarvan we boven de zuil in het midden nog juist het staartje zien, maken het schilderij van de bruiloft te Kana tot ‘een echte Jeroen Bosch’. Toch is het naar alle waarschijnlijkheid niet door hem geschilderd. Onlangs werd het gedateerd op 1554 of later, een tijdstip waarop Jeroen Bosch al een kleine veertig jaar dood was. In het Museum Boymans-Van Beuningen hangt een paneel dat sterk lijkt op deze ‘Bruiloft te Kana’. De twee afbeeldingen komen echter niet exact overeen, want de muzikanten in de linkerbovenhoek ontbreken in het Rotterdamse werk

Panel

Bosch, Hieronymous,

vicinity of Netherlands

LVI. In den derden dage was gemaect ene brulucht in Cana Galilee. ende dar was Jhesus moeder. ende Jhesus was dar ooc geroupen ende sine jongere ter brulucht ende dar gebrac wijns. Doe sprac Jhesus moeder te hem. si en hebben ghenen wijn. Ende Jhesus seide hare. wijf wat es mi enti. mine stonde nes noch niet comen. Doe sprac sijn moeder toten dienaren so wat hi u heet dat doet. Dar stonden ses kruken die dar geset waren na gewoneit der joden zuveringe die hilden somige te tween maten of te drien. Doe sprac Jhesus te hem. vullet die kruken met watre. ende si vulletse tote boven up. Doe seide hem Jhesus scept nu. ende draget den architiclino. endesi drougene hem. mar doe die architiclinus gesmaecte dat water dat wijn ghemaect was ende hine wiste niet wanen dat was. mar die dienaren wistent die water sciepen. Doe riep die architiclinus den brudegome ende sprac te hem. mensche geift ten eersten den goeden wijn. endi alsi dronken sijn so geift hi den crancsten. mar du hebs den besten wijn behouden tote nu. Dit dede Jhesus in den beginne sire tekene in Cana Galilee ende oppenbarde sine glorie. Ende sine jongere geloofden in hem.

II

                Des dorden daghes worden brulochten ghemaect in Cana Galilee ende Ihesus moeder was daer. Ihesus ende sine jongheren waren oec ter brulochten ghenoedt. Ende doe daer wijns ghebrac, seyde Ihesus moeder tot hem: Si en hebben ghenen wijn. Ihesus seyde tot hoer: Wijf, wat is des di ende mi? Mijn ure en quam noch niet. Doe seyde sijn moeder den dienres: Soe wat hi u seghet, dat doet! Daer waren zees stenen cruken gheset nader Joden zuveringhe, ende eelc hielt twevoudighe maten of drievoudighe. Ende Ihesus seyde hem: Vollet die cruken mit water. Ende si voldense al totten oversten. Ende Ihesus seyde hem: Sceencket nu ende brenghet den prince des hoves. Ende si brochtent. Doe hi den wijn die vanden water ghemaect was, smaecte ende niet en wiste, wan hi quame, mer die dienres wistent, diet dwater ghescept hadden, doe riep die prince der brulochten den brudegom ende seyde hem: Eelc mensche seet irst den goeden wijn ende als die lude dronken sijn, dan settet hi dat ergher is, mer du hebste den gueden wijn ghehouden al |52r| noch toe.

  Dit beghinne der teykene dede Ihesus in Cana Galilee ende apenbaerde sine glorie, ende sine jongheren gheloefden in hem.

II

         Ende dies derds daghes sijn brulochte ghemaect in Chana Galilee, ende daer was Ihesus moeder, maer Ihesus es gheroepen ende sine jongheren ter brulocht. Ende den wijn ghebrekende seide Ihesus moeder te hem: Sine hebben ghenen wijn. Ende Ihesus seide hare: Wat mi ende di, wijf? Mine ure en quam noch niet. Sijn moeder seide den dienaren: Soe |194v| wat hi u seghet, doet. Daer waren gheset VI steinen cruken na de suveringhe der Joden, elke begripende twevuldeghe mate ochte drievuldeghe. Ihesus seide hen: Vult de cruken met watre. Ende si vuldense toten oversten. Ende Ihesus seide hen: Scept mi ende draghet den archytriclino. Si droeghen. Maer doe archytriclinus ghesmaecte dwater wijn ghemaect, ende niet en wiste wa\nent  was, maer die diennaren, die dwater sciepen, wistent, archytriclinus roept den brudegoem ende seide hem: Elc mensche set ten iersten goeden wijn ende alse si dronken worden sijn, dan dat daer argher es, maer du heves ghehouden den goeden wijn tote noch.

       Dat beghen der tekene dede Ihesus in Chana Galilee ende openbaerde sine glorie, ende sine jongheren gheloefden in hem.