Multimedia Art Productions

Nicolaes van Galen - De Rechtspleging van Willem de Goede (190 x 213 cm) Gesigneerd door N v Galen en gedateerd 1657 - Oude Raadhuis HASSELT Overijssel

Graaf Willem III de Goede, Hendrick Goltzius, naar Willem Thibaut, 1586 - 1587

CANON VAN NEDERLAND
Willem de Goede dankt zijn naam onder meer aan zijn optreden tegen het machts-misbruik van een magistraat. Kennelijk luisterde hij naar wat gewone mensen, ook die uit de Zwijndrechtse Waard, hem te vertellen hadden.
Zo was er is in Heer Oudelands Ambacht een arme boer die een mooie koe had. De koe gaf veel melk, genoeg voor het hele gezin. De baljuw van de Hoge Vierschaar van Zuid-Holland wilde de koe graag kopen, maar de boer weigerde dit, want het gezin was te zeer aan de koe gehecht. Hierop besloot de baljuw het dier te stelen en te vervangen door een koe die er hetzelfde uitzag:
Maar [de baljuw] ziende, dat hy by kope daar an niet en konde geraken, heeft die behendelik, tegens des huysmans wille, uyt zijn land en weyde genomen, en heeft een ander, van gelijken hayre, in der zelver plaats doen stellen. Den boer hier over zijnde ontsteld, is, door raad zijner vrienden, na Henegouwen, tot graaf Willem getogen, die te Valenchijn krank lag, doende an hem klachten over den bailljou, wegens zijn ontroofde koe. Graaf Willem, dat hoorende, had medelyden metten armen landman…
Toen de klacht over de gestolen koe van de boer een, met jicht gevelde graaf Willem III bereikte, ontbood hij de schout van Dordrecht en diens neef, de betreffende baljuw van de Hoge Vierschaar van Zuid-Holland, en confronteerde hen met de klacht van de boer. De graaf vroeg aan de baljuw: ‘Waarom hebt gy, die een bailjou en rechter zijt, kracht en gewelt gedaen, eenen landman, mijnen onderzaat?’ Zijn vonnis was dat de schout van Dordrecht uit het bezit van zijn neef honderd gouden kronen aan de boer als vergoeding moest betalen. Daarna zei de graaf: ‘Nu is de huysman voldaan, maer de Justitie ende ick niet.’
Nadat de boer was vertrokken, liet de graaf een biechtvader en de beul komen en werd de baljuw met zijn eigen zwaard onthoofd. Tegen de schout zei de graaf: ‘Dat alle officieren haer wachten souden van sulcks te doen, of hen soude mede desgelijcks geschieden.’
Willem III stond bekend als een bekwaam en humaan bestuurder. Hij moet zich hebben gerealiseerd dat juist Dordrecht een voorbeeldfunctie had. Hier lagen immers ‘de boeken van het recht’, wat bijzonder was, omdat boeken in die tijd nog met de hand werden geschreven. In andere steden van het graafschap Holland werd volstaan met mondelinge rechtspraak en mondeling overgeleverd recht. Bestuurders en leden van Hoge Vierscharen uit alle delen van het graafschap kwamen ter hofvaart naar Dordrecht om de boeken in te kunnen zien bij juridisch ingewikkelde zaken. Als juist hier zou worden getolereerd dat een bestuurder zijn macht misbruikte, was het hek van de dam.
De naam van de onthoofde baljuw is niet bekend. Jacob van der Eyck schrijft: ‘die …men hout dat hy van´t gheslachte was Queeckel ghenaemt.’ En geschiedschrijver Matthys Balen vermeldt: ‘De baljuw, welke Gouthoeven houd te zijn geweest uyt het geslacht Quekel.’ Maar Van Gouthoeven vermeldt dit gegeven van Balen niet in zijn boek, dus de bron zal wel oude stadsroddel zijn geweest.
Ook in adellijke kringen werd machtsmisbruik gezien als een niet te vergoelijken misdaad. Niemand wilde worden geassocieerd met een baljuw in zijn voorgeslacht die zijn macht misbruikte – een goede Hollandse traditie. De toon was gezet door graaf Willem de Goede.

Rechtspraak
‘Besef goed welke taak u op u neemt, want u oordeelt niet op menselijk gezag, maar op gezag van de HEER, die u bij het rechtspreken terzijde staat. Laat u leiden door vrees voor de HEER en neem u in acht, want de HEER, onze God, duldt geen onrecht, partijdigheid of corruptie.’ II Kronieken 19:6-8
Deze tekst uit de Bijbel is in 1626 op een paneel in de raadzaal geschilderd om de stadsbestuurders te wijzen op hun verantwoordelijkheid. Het stadsbestuur had sinds de stadsrecht verlening de bevoegdheid om recht te spreken over overtredingen binnen de stadsmuren. Rechters hadden de macht om te beslissen over dood en leven. In het stadsrecht waren exact de straffen vastgelegd voor bepaalde overtredingen; hierbij werd onderscheid gemaakt tussen burgers en vreemdelingen.

Inrichting
Al sinds 1550 is de raadzaal op de eerste verdieping gelegen. Het schilderij van Galen met een afmeting van circa 2 bij 2 meter past maar op één wand in de zaal: midden op de binnenmuur. Deuren en venster maken een plaatsing elders onmogelijk. De westelijke trapgevel zoals getekend door Blaue in 1650, zeven jaar voor de komst van het schilderij, maakt dit duidelijk.

De ingangen tot de raadzaal bevinden zich aan de kortste zijde, wat het vermoeden doet rijzen dat de oriëntatie van de inrichting in de lengterichting was. Het ligt voor de hand dat de rechters recht tegenover de publieke tribune zaten en dus uitkeken op het schilderij.

De Rechtspleging van Willem de Goede (190 x 213 cm) Gesigneerd door N v Galen en gedateerd 1657 vanaf 1657 tot heden OUDE RAADHUIS HASSELT

11 okt. 2019 t/m 19 jan. 2020
RIJKSMUSEUM AMSTERDAM - In de tentoonstelling Rembrandt-Velázquez. Nederlandse & Spaanse meesters hingen ruim 60 schilderijen van dé grote meesters uit de 17de eeuw uit Nederland en Spanje in duo's naast elkaar. Daar hing ook het schilderij van Nicolaes van Galen tussen!

Mysterieuze meester

Sluiers van nevel omhullen het schilderij van Van Galen. Een meesterwerk van hoge kwaliteit van een onbekende schilder is een zeldzaam fenomeen. Van Nicolaes van Galen is weinig bekend. Zijn levensbeschrijving is kort vanwege een gebrek aan gegevens en over zijn werk als schilder is nog minder bewaard gebleven. Slechts één ander klein schilderijtje staat op zijn naam.

Afbeelding van ‘Townsmen and Soldiers enjoying a Meal amidst the Ruins of a Dutch Town’: Douwes Fine Art te Amsterdam
Nicolaes van Galen Gentlemen at Rest Oil on panel. 39 x 28 cm.

Nu zijn er vele Nederlandse schilders uit de zeventiende eeuw die slechts maar van één schilderij bekend zijn. Maar bijna zonder uitzondering gaat het dan om onbeduidende kunstenaars zonder onderscheidende karakteristieken. Vermoedelijk wordt een aantal van deze ongesigneerde werken aan bekende en stilistisch vergelijkbare schilders toegeschreven. Het werk van Van Galen met een signatuur vormt hier een uitzondering op. Een ongewoon geval.
In het Hasselter archief zijn geen aantekeningen gevonden over de schilder van de ‘Rechtspleging van Willem de Goede’. Er is door het stadsbestuur geen betaling gedaan voor het schilderij.

OUDE RAADHUIS HASSELT